Kultni antiratni roman Zorana ŽmirićaPacijent iz sobe 19 o brutalnoj kronologiji Domovinskog rata i jedne prekinute mladosti, ali i o bezumnosti čovjeka u klopci rata, u novom izdanju objavila je nakladnička kuća Fraktura. Romanom koji je zaslužio usporedbe s klasicima Zbogom oružjeErnesta Hemingwaya i Apokalipsa danasFrancisa Forda Coppole Fraktura predstavlja novu biblioteku Bookman među čijim će se naslovima naći najznačajnija djela suvremene svjetske i domaće književnosti.
Autor desetak knjiga proze, poezije i kolumni, u pop-kulturi upamćen kao bivši basist riječke rock-grupe Laufer, Zoran Žmirić svojim je romanima izborio finale najvažnijih domaćih književnih nagrada, a 2023. osvojio je Godišnju nagradu Grada Rijekeza iznimne umjetničke književne kvalitete koje obogaćuju kulturni život Rijeke i pronose ime grada diljem Europe.
Ususret novoj knjizi riječkog autora Visoke trave, koja uskoro izlazi u izdanju Frakture, ponovno otkrij roman Pacijent iz sobe 19, jednako uzbudljiv i moćan danas kao i 2018. godine kada je prvi put objavljen.
PACIJENT IZ SOBE 19 JE BOLNA I INSPIRATIVNA PRIČA, BEZ SRETNOG KRAJA, SVOJEVRSNO UPOZORENJE, KRITIKA I KRIK, UPUĆEN SVIMA NAMA, DA NE PUŠIMO TUĐE FORE, FLOSKULE I NAGOVARANJA. DA MISLIMO. SVOJOM GLAVOM. DOK JE JOŠ UOPĆE IMAMO.
ILINA CENOV, JOURNAL
Veteranu Vanji Kovačeviću sudbonosan je broj 19. Na devetnaesti rođendan kao vojnik JNA ubio je 19 ljudi, a na trideset i osmi, 19 godina kasnije, na šokantan način odao je počast svojim žrtvama. Što mu je prolazilo glavom dok se borio? Gdje je sada? I je li išta ostalo od mladića koji je obožavao rock-koncerte i bend Sisters of Mercy? Vanja Kovačević, pacijent iz sobe 19, gleda te u oči i pripovijeda priču o generaciji koje je mogla biti tvoja, o ljudima koji su trebali završiti fakultete, zaljubiti se i živjeti, ali su, logikom rata, završili na ratištima i u psihijatrijskim bolnicama.
PACIJENT IZ SOBE 19 DRČNO SE OBRAČUNAO S HRVATSKIM RATNIM DEMONIMA STVARAJUĆI SLIKOVITU GALERIJU KRAJNJE NEVJEROJATNIH, GOTOVO STRIPOVSKIH LIKOVA. ŽMIRIĆ JE TRENUTAČNO JEDNO OD NAJBOLJIH I NAJUBOJITIJIH PERA HRVATSKE KNJIŽEVNOSTI. BLOCKBUSTER I PACIJENT IZ SOBE 19 MOŽEMO UBROJITI U SAM VRH HRVATSKE, ALI I EUROPSKE ANTIRATNE PROZE.
DENIS DERK, VEČERNJI LIST
Ispisan gorko-slatkim rečenicama prerano odraslog dječaka i mudraca, vojnika i pacifista, Pacijent iz sobe 19 roman je koji ne smiješ propustiti i pouka koju ne smiješ zaboraviti.
Roman „Hotel Wartburg“ Zorana Žmirića prema svojoj fabularnoj ravni mogao bi se označiti kao još jedan roman o odrastanju i mladosti u socijalističkoj Jugoslaviji. Drugim riječima, kao prozno ostvarenje koje se bavi jednim minulim vremenom i njegovim ostacima u sjećanju, a potom i kao tekst koji se bavi pitanjem porodice, njenih odnosa, sukoba, radosti i boli kakve poznajemo kroz vizuru jugoslovenske radničke porodice. Međutim, to bi tako posmatrano bila samo gruba deskripcija i opšte mjesto, jer je u minulim decenijama od raspada Jugoslavije napisano mnogo takvih knjiga, koje u svom središtu imaju prošlo vrijeme i njegove kontradikcije, te se njima nastoji rekonstruisati, često nostalgičarski, ovo išezlo doba, jedan nestali način života i njegove značenjke. Iako se, dakle, svojim mizanscenom Žmirićev roman referiše na ovaj označeni okvir, ono što ga suštinski razdvaja od dosta drugih romana sličnih tematskih preokupacija jeste njegova izvedba i preciznost postavljanja situacija unutar romaneksnog teksta. To je ono što zapravo svaku temu čini irelevantnom, i omogućava da ona bude ponovljena bezbroj puta, samo ukoliko je autor vješt da pronađe autentičan rakurs iz kojeg govore njegovi junaci. „Hotel Wartburg“ je roman koji sadrži sve navedeno, ali je njegova differentia specifica način na koji Žmirić stilski postavlja svoju priču koristeći funkcionalno topose vremena u koje je smještena radnja njegovog romana. Jer da bi se o prošlosti govorilo autor mora postaviti međaše pripovijedanja tako da su vidljive osobenosti razdoblja u kojem se junaci romana kreću, to nam otvara mogućnost za razumijevanje njihovih karaktera i onoga što je oblikovalo njihove egistencije i odluke. Dakle, koliko god se ovdje prepoznavale sve one dobro poznate porodične i kulturološke priče iz jugoslovenskog socijalizma, one nisu tu unesene same radi sebe, da bi nas još jednom podsjetile kako se to živjelo u Jugoslaviji, već služe prije svega da bi se ispričala jedna autentična priča o međuljudskim odnosima, porodici, njenim nemogućnostima da prevlada svoje prepreke, ali i društveno-političkim kontradikcijama u kojima se taj život odvija.
U središtu romana je crveni Wartburg koji otac pripovjedača kupuje kao svoj prvi i jedini automobil. Za oca taj automobil predstavlja sve i svja, i brigom i nježnošću oko automobila on suštinski zamjenjuje ili kompenzuje nemogućnost da pokaže istinsku emociju prema svojim bližnjima. To je ona zapravo tipična patrijahalna slika bakanskih očeva koji ne umiju izraziti vlastitu emociju, koji su sapeti i okoštali u pogledu nesmetanog pokazivanja ljubavi prema supruzi i djeci. Za sve druge oni su dobri i susretljivi, ali u pogledu vlastitih porodica uvijek ostaju na neki način distancirani i sapeti, podrazumijevajući da ta ljubav ne mora biti izgovorena i pokazana u stvarnim gestama. Ne znači to da oni tu vrstu prisnosti u sebi nemaju, ali život ih je tako oblikovao da je oni jednostavno ne umiju artikulisati na način koji bi drugima koji su u njihovoj blizini pokazao, barem ponekad, šta oni zaista osjećaju. Suština sukoba unutar romana „Hotel Wartburg“ upravo proizilazi iz toga prešućenog i neizgovorenog, zapravo nemogućnosti da se izgovori. Iz toga dolaze i sve one prodične razmjerice, grubosti, svađe, prijekost, nerazumijevanje i gorčina. U tom smislu težište ovog romana počiva na tom odnosu oca i majke, majka je suštinski provodnik te očeve zgrčenosti, ona je komunikacijski most između njega i djece. Sa druge strane odnos sina pripovjedača i oca počiva na škrtosti i nemogućnosti da se prevlada međugenracijski jaz. Otac sinu nikad glasno neće priznati da je u pravu, uvijek će sumnjičavo gledati prema svemu onome što on radi, njegovi izbori će mu biti uvijek čudni i nerazumljivi. Polazeći od tog otpora prema svemu što sin predstavlja stvara se nekomunikacijski jaz koji nam one koji su nam najbliži suštinski čini jako dalekim i udaljenim. Lako je biti tu za nekoga ko je dalje od nas, ali kad tu prisnost treba jasno i nedvosmisleno pokazati prema nekome ko spada u najuži krug bliskosti ostaje nemogućnost da se prevlada zid šutnje, osjećaj neugodnosti, pa i grubosti koja dodatno uneravnotežuje odnose i ono što iz njih dolazi.
Žmirić tako gradi svoj roman da je ono prešućeno veoma često glasnije od onoga što se izgovori. U stilskom smislu razvoja prosedea ovog romana autor poseže za kratkim dijaloškim rečenicama, bez suviše deskriptivnih momenata, čime se gotovo filmskim, scenarističkim jezikom pred čitaoca izlaže ono što je suština odnosa koji se iznose unutar ovog narativa. Čitalac će u kratkim ulančanim slikama iz života pripovjedača i njegove porodice saznavati sve one nelagode, nepovjerenja, povrijeđenosti i razočarenja koja se priječe unutar porodičnih razmimoilaženja. Autor na dojmljiv način, sa često humornim ekskursima, ispisuje priču koja nas uvodi duboko u neuralgične tačke patrijahata, njegovim pogubnih trvenjima, i posebno determinaciji pozicije žene. Svi oni porodični izleti, roštilji i druga okupljanja mapiraju nam jasnu poziciju žena koje se brinu za djecu, spremaju ručkove i prinose pića, dočim očevi zauzimaju poziciju patrijaha koji uz rakiju i pivo rasprijedaju politiku i bistre svoja kvaziznanja o svemu. Šuštinski, posrijedi je priča o porazu jedne generacije roditelja koja nije uspjela da izađe iz svog siromaštva i nesnađenosti poslije Drugog svjetskog rata, koja se opet veoma lako može poistovijetiti sa generacijama roditelja koji su nakon ratova devedesetih jednako ostali izgubljeni i nesnađeni u svojim egzistencijama. Ako bismo išli i korak dalje radi se o priči o očevima autsajderima, koji se ne snalaze u novom svijetu i jedino što im ostaje jeste da svoje unutrašnje nezadovoljstvo, koje nisu u stanju glasno izgovoriti pred vanjskim svijetom, pred njim igraju ulogu veselih zajebanata koji sve nasmijavaju, dok ga prema porodici izražavaju svojim tiranijama i bijegom u alkoholne deluzije.
Moglo bi se na kraju kazati da je Žmirić napisao stilski veoma prohodan roman, koji u svojoj suštini može biti kadar iz života svake ovdašnje porodice, ali i roman koji iznimno duboko zahvata u tkivo porodice kao takve. Uz to, dojmljiv je način na koji autor suptilno oslikava društveni i kulturni kolorit jednog vremena, nenametljivo i iznimno funkcionalno dajući okvir svom romanu, iz kojeg se može iščitati mnogo slojeva nejednakosti, iznevjerenih očekivanja i životnih poraza. No ipak, bilo bi pogrešno reći da je „Hotel Wartburg“ roman koji je lišen nježnosti i ljubavi, one jesu prisutne cijelim njegovim tokom, te bi se ovaj roman mogao označiti i kao knjiga oprosta, posebno ako imamo na umu sam kraj ove knjige, koji ipak i uprkos svemu nudi jednu katarzičnu nit kojom se ono što je ostalo neizgovoreno između oca i sina sada nastoji pomiriti, te bar na simboličnoj ravni poslije roditeljske smrti ispraviti. Taj automobil koji je za oca bio sva izgovorena ljubav, toliko prostran da je on u njega bježao da odspava kada uđe u sukob sa porodicom (otuda je on za njega, ali vidjeće čitalac i za pripovjedača u jednom trenutku, hotel), za sina postaje teret naslijeđa koje ga suočava kako sa sobom samim, tako i sa ocem koji više nije tu. Ono što dolazi kao utješno jeste i taj dojam da se bar postfestum prekida jedan negativni krug porodičnih entropija, ipak sa gorkom spoznajom da taj prekid dolazi tek kada se roditelj ispiše iz živih.
“Roman našeg člana Zorana Žmirića “Hotel Wartburg” objavljen je u Srbiji u izdanju izdavačke kuće LOM.
. Urednici izdanja su Marina Vujčić i Damir Karakaš.”
Iz recenzija srpskog izdanja:
“Ono što je za Faulknera okrug Yoknapatawpha, to je za Zorana Žmirića u ovoj knjizi jedan Wartburg karavan: središte priče, rodno mjesto jedne lične opsesije, kulturni, politički i životni okvir jednoga svijeta. Faulkner je Yoknapatawphu izmislio, Wartburg je bio stvaran, ali samo za generaciju koja je živjela prije pada komunizma. Danas Wartburg je lice fikcije, izmišljeni Žmirićev automobil.” ~ Miljenko Jergović
“Žmirić je stvorio knjigu koja će oduševiti emocijama, iskrenošću, uvjerljivošću, sjajno izgrađenim likovima, životnim jezikom (posebno dijalozima), zanimljivim epizodama i scenama, nostalgijom… ” ~ Marinko Krmpotić
Na Federalna.ba objavljena je emisija posvećena Hotelu Wartburg. Razgovor je u Sarajevu sa mnom vodila Selma Dizdar. Nisam kazao ništa novo, ali zato je tu sjajna interpretacija teksta kao i izvrsna glazba.
Upravo mi je u Makedoniji objavljen prijevod romana Hotel Wartburg (Fraktura 2022.). Izdavač je izdavačka kuća “Muza” iz Skopja, prevoditelj je makedonski pisac i prevoditelj Igor Stanojoski, a naslovnicu je radio beogradski umjetnikDejan Marić.
Iz pogovora makedonskog izdanja: “Zoran Žmirić vodi nas kroz život naizgled (ne)obične obitelji, s automobilom Wartburg, kroz kratke, izravne filmske sekvence s dijalozima i majstorskom simetrijom izgovorenog i neizrečenog, gorčine i nježnosti, sjećanja i zaborava.”
Lo scrittore, poeta e musicista fiumano Zoran Žmirić è stato insignito quest’anno del Premio annuale della Città di Fiume per la straordinaria qualità artistica delle sue opere letterarie che arricchiscono la vita culturale di Fiume e che diffondono il nome della città in tutta l’Europa. Alla sua passione per la scrittura, nata in adolescenza, si erano successivamente aggiunti altri interessi, tra cui la musica e la fotografia, ma è ormai da diversi anni che la parola scritta ha il sopravvento nella vita di Žmirić. Noto soprattutto per i suoi libri “Blockbuster” e “Pacijent iz sobe 19” (Il paziente della stanza 19), considerati alcune delle opere migliori, se non le migliori, nel campo della narrativa antibellica in Croazia e fuori dai suoi confini, lo scrittore fiumano ha pubblicato l’anno scorso il romanzo “Hotel Wartburg”, mentre attualmente è impegnato nella scrittura di un altro libro. Nel corso di una piacevolissima chiacchierata, Zoran Žmirić ci ha parlato dell’importanza del Premio della Città di Fiume e del modo in cui si approccia alla scrittura.
Un lavoro costante “Considero questo il premio più importante – ha dichiarato –. Nel 2011 avevo già ottenuto questo riconoscimento, per cui per me è incredibile averlo ricevuto per la seconda volta. Le persone che sanno quanta energia investo nella scrittura vedono che lavoro in maniera costante e pubblico un nuovo libro pressappoco ogni due anni. Credo che qui sia essenziale la questione dell’identificazione, in quanto ho sempre avuto un problema con l’appartenenza a un gruppo o a una professione. Infatti, è dovuto passare del tempo prima che iniziassi a considerarmi uno scrittore vero e proprio. L’unica caratteristica con la quale mi identifico da sempre è quella di essere un fiumano, in quanto qui sono nato e ho vissuto praticamente tutta la vita. Tutto quello a cui tengo è qui e Fiume si trova in tutti i miei libri. Questa è, in poche parole, la ragione per la quale questo premio è per me così significativo”.
Da chi è stato proposto per il Premio? “A candidarmi è stato Borislav Božić, presidente del Fotoklub Rijeka, il quale segue il mio lavoro e lo considera importante, anche perché ritiene che sia necessario dare rilevanza a persone che siano esempi edificanti. L’idea è lanciare un messaggio positivo, di come sia un bene essere buoni e dare il massimo nel lavoro che si fa. Borislav ha voluto candidarmi per il premio anche nel 2020, ma io non avevo accettato perché non ritenevo che ci fosse un motivo valido. Il solo fatto che i miei libri venivano pubblicati, che qualcuno desiderava leggerli, acquistarli e che per qualcuno erano importanti mi bastava. Non ho mai creduto possibile che ciò che stavo facendo avrebbe avuto un tale impatto. Soltanto nel 2014 avevo capito il significato di ciò che scrivo. Un giorno, camminando per il Corso ero stato fermato da una donna che mi aveva riconosciuto e aveva voluto dirmi che dopo aver letto il mio libro ‘Snoputnik’, la prima cosa che aveva fatto era stata quella di chiamare al telefono i suoi genitori per chiedere loro come stessero. Mi erano venuti i brividi dall’emozione e le avevo detto come questo fosse bellissimo, al che mi aveva riferito che prima della sua chiamata non aveva parlato con i genitori da dodici anni. A quel punto mi ero messo a piangere dalla commozione, in quanto avevo capito in che misura ciò che scrivo voleva dire qualcosa alle persone”.
Nella motivazione del Premio si rileva anche che tramite il suo lavoro promuove e diffonde il nome di Fiume in tutta l’Europa. Ciò è legato al fatto che Fiume permea tutti i suoi libri? “Certo, ma anche al fatto che ovunque vengo definito uno ‘scrittore fiumano’. Per anni rifiutavo questa definizione perché nel corso della mia carriera ho ottenuto diversi premi in Croazia e all’estero, per cui ritenevo che la mia scrittura non fosse limitata a questo territorio, che avesse un significato più ampio e che meritavo di essere caratterizzato soltanto come ‘scrittore’ e non come ‘scrittore fiumano’. Con il tempo, però, ho capito che la definizione ‘fiumano’ non era legata a me nello specifico, ma che Fiume nel resto della Croazia viene percepita come una città particolare nel senso positivo della parola. Non ho mai sentito definire, ad esempio il gruppo rock ‘Majke’ di Vinkovci come ‘la rock band di Vinkovci, Majke’, mentre i Let3 vengono sempre chiamati ‘i rockettari fiumani Let3’, Damir Urban viene definito ‘il cantautore rock fiumano’, mentre io sono ‘lo scrittore fiumano Žmirić’. Fiume occupa davvero un posto speciale sulla cartina della Croazia in ogni senso e credo che ‘fiumano’ abbia un significato più profondo. Infatti, a ogni manifestazione ed evento letterario alla quale ho finora preso parte ero stato sempre presentato come ‘autore dalla Croazia/Fiume’. Di recente sono stato al Bookstan di Sarajevo, dove avevo parlato con uno degli scrittori irlandesi più famosi, Colm Tóibín. Mi aveva chiesto da dove venissi e gli avevo risposto ‘Rijeka’, spiegandogli dove si trovasse la città. A quel punto mi aveva chiesto se per caso stessimo parlando di ‘Fiume’, al che gli avevo risposto di sì. Era a conoscenza delle vicende di d’Annunzio e di conseguenza conosceva anche il nome italiano della città, più noto globalmente. Oggi il fatto di venire presentato come uno scrittore fiumano è per me un onore”.
Parlando di Fiume, come vede questa nostra città? Quali sono i suoi lati positivi e negativi? “Quando penso a questa città vedo due livelli. Il primo livello è quello emotivo perché questa è la mia città, a prescindere dai suoi lati negativi o positivi. D’altro canto, posso dire di aver vissuto praticamente in una bolla fino a quando non mi ero trasferito all’estero, in Irlanda, per alcuni anni. Appena dopo aver lasciato la città avevo capito quali siano i suoi lati negativi, anche se non mi piace parlarne in quanto ci sono persone in seno all’amministrazione cittadina che sono pagate per capire che cosa non va nel funzionamento della città. Mi dispiace che molte di queste persone, nel caso in cui non abbiano le capacità di capire come migliorare la città, non si limitino a prendere un aereo e ad andare a Barcellona o in qualche altra città europea per capire come le cose potrebbero funzionare. Spesso queste persone fanno questi viaggi, ma non applicano nulla di ciò che hanno visto. Nel contesto della Croazia, però, Fiume è considerata un esempio da seguire, soprattutto per quanto riguarda gli investimenti nella cultura. Ritengo, però, che a livello cittadino e nazionale manchi un sostegno concreto ai giovani creativi”.
Come nascono i suoi libri? Come parte il processo di scrittura? “Tutto parte da un’idea. Il mio ultimo romanzo, ‘Hotel Wartburg’, che in questo momento viene tradotto in Italia (adoro la cultura italiana, così grande e antica, dove ci sono tantissimi scrittori brillanti) è incentrato sull’idea del perdono. Questa era stata già abbozzata nel mio romanzo ‘Il paziente della stanza 19’, ma ho voluto espanderla. Attendevo, pertanto, un ‘contenitore’ nel quale avrei potuto elaborarla in maniera più dettagliata e mi è venuta l’idea dell’automobile Wartburg, intorno al quale ruota la storia di una famiglia disfunzionale. Per quanto riguarda la scrittura, prima di iniziare a scrivere un libro elaboro una sinossi della trama e pianifico tutto in anticipo. So esattamente dove mi porterà la storia, quando introdurrò un nuovo personaggio, come cambierà il protagonista, quale è la morale della storia e via dicendo. Parlando con i colleghi scrittori ho notato che questo modo di lavorare non è molto diffuso”.
Lei porta avanti un corso di scrittura creativa. Che cosa dice alle persone che desiderano scrivere? “Il primo giorno del corso dico loro che l’unica differenza tra me e loro è che io ho pubblicato alcuni libri, anche se questo non è proprio esatto perché da me vengono anche persone che hanno già all’attivo alcuni libri pubblicati, ma ai quali è stato consigliato dall’editore di venire da me al fine di modificare il modo in cui riflettono sul testo. Il corso comprende dieci lezioni che si svolgono una volta alla settimana, nell’ambito delle quali vengono elaborati dieci capitoli della teoria letteraria, dopodiché si svolgono dei brevi esercizi su un tema assegnato. Il risultato finale sono due storie complete e tutti i racconti vengono pubblicati”.
Di anno in anno vengono realizzate delle inchieste e ricerche legate alle abitudini di lettura nella popolazione e di anno in anno il numero di lettori è sempre più piccolo. Oltre alla tecnologia, che è sicuramente un fattore che influisce sulle abitudini di lettura, soprattutto tra i giovani, ci sono forse altri fattori che potrebbero avere un’influenza negativa in questo contesto? “Sono convinto che il primo problema siano i genitori, se parliamo dei giovani. Oggi accade molto spesso che un bambino venga a contatto con un libro appena in prima elementare. Non sono uno che insiste sulla necessità che una storia venga ‘consumata’ esclusivamente attraverso la parola scritta – secondo me va bene farlo anche tramite una serie televisiva, un film, un videogioco, un fumetto –, ma è un dato di fatto che la lettura è l’unico modo in cui sia possibile sviluppare l’immaginazione e il pensiero critico. Uno non può sviluppare la fantasia guardando un film perché lì tutto è già ‘creato’, per così dire. Leggendo un libro possiamo creare i nostri personaggi. I bambini imparano attraverso l’esempio, per cui se un genitore non legge, difficilmente lo farà anche il figlio. Certo che nel corso della vita un giovane probabilmente smetterà di leggere perché ci sono tantissime altre cose più allettanti, come lo è ovviamente la tecnologia multimediale, ma avranno una buona base alla quale potranno ritornare in un altro momento nella vita. Bisogna, però, essere realistici. Anche nella mia generazione era piuttosto esiguo il numero di persone che leggevano. Sono sicuro, pertanto, che la lettura sopravvivrà perché se no, non ci sarà più civiltà”.
Književnik, kolumnist i muzičar Zoran Žmirić govori o svom posljednjem romanu “Hotel Wartburg” koji će biti predstavljen u okviru 8. festivala književnosti Bookstan
U susret osmom internacionalnom festivalu književnosti Bookstan, hrvatski književnik, kolumnist i muzičar Zoran Žmirić govori o svom posljednjem romanu “Hotel Wartburg” koji će biti predstavljen u okviru festivalskog programa. Roman je podijeljen na tri cjeline: Na prijestolju sjedi sultan, The Wall (happiest days of our lives) i Papa Was a Rolling Stone. Naslovi su, prepoznajemo, preuzeti od poznatih pjesama, a roman poprilično konzistentno prati pripovjedačevo djetinjstvo, tinejdžerske godine i kasniju mladost. Cinober-crveni Wartburg karavan dug 438 centimetara povezuje te periode preko priče o očevoj vezanosti za njega koja je u mnogome odredila (dis)funkcionalnost jedne porodice.
KAKO NAM RAZUMIJEVANJE ONOGA ŠTO JE AUTOMOBIL MARKE WARTBURG ZNAČIO PORODICI POMAŽE DA SHVATIMO VRIJEME U KOJEM SE DEŠAVA RADNJA?
– Naslovi cjelina naglašavaju stanje u obitelji u određenom razdoblju. Inače, bio sam siguran kako pišem osobnu priču, a na koncu se taj tekst pokazao kao generacijski kod. Puno ljudi mi je kazalo kako su čitajući imali osjećaj da iznova gledaju svoj život, samo što su u svojoj obitelji imali drugi automobil. S druge strane, kad gostujem u srednjim školama, učenici me pitaju zašto smo po martensice i kožne jakne odlazili u Trst, njima je potpuno nejasan taj kontekst, tako da vjerujem kako bi na pitanje o razumijevanju tog vremena točniji odgovor dali današnji tinejdžeri.
PREDSTAVLJA LI WARTBURG, KAO PRIMJER DUGOVJEČNOSTI KOJEG JE BILO JEFTINO ODRŽAVATI, NEKAKVU OČEVU NOSTALGIJU ZA STARIM VREMENIMA? ŠTO MU JE JOŠ TAJ AUTOMOBIL ZNAČIO?
– Wartburg je jedina stvar koju je otac za života od svog rada uspio priskrbiti i to je razlog zašto mu je važan, toliko da mu čak pripisuje ljudske osobine i doživljava ga kao člana obitelji. No da otac nije posve u krivu, donekle govori i činjenica kako Wartburg nije samo prevozno sredstvo; u njemu obitelj odlazi na ljetovanja, u njemu se djecu odvozi doktoru, vode se važni razgovori, odvijaju se polemike između oca i majke, gdje navidjelo isplivavaju njihove kulturološke razlike pa tako u automobilu sin po prvi puta uočava koliko su njegovi roditelji međusobno različiti, ali i koliko je cijela njegova obitelj drugačija od ostalih obitelji iz naselja. Automobil je mehaničko ognjište oko kojeg se obitelj okuplja i u alegorijskom smislu mjesto na kojem se vide i prelamaju sve razlike.
ŠTO JE AUTOMOBIL ZNAČIO ZA SINA? ZAŠTO NJEGOV ODNOS SA OCEM NIJE BIO RODITELJSKI PRISAN I ŠTO MU JE SVE ZAMJERAO?
– U početku, Wartburg je za sina čisto obiteljska identitetska odrednica jer svaka obitelj je definirana kroz automobil koji posjeduje; “To su oni koji voze Fiću, evo onih koji voze Škodu…”. U tom periodu sin ne razumije da je njegova obitelj disfunkcionalna. On misli kako je svaka obitelj nalik na njegovu i da svi svoje sukobe rješavaju kroz nasilje i strah. No, s godinama uočava kako to nije tako, te da njegov otac više sklonosti pokazuje prema automobilu, negoli prema njemu i to ga vodi u anksioznost koja prerasta u ljutnju, te vremenom u mržnju. Točka preokreta događa se u trenutku kad shvati kako on nije krivac za loš odnos s ocem, spoznaje kako nije na djetetu da definira odnos s roditeljem, već je obrnuto. To ga okreće u potpuno drugom smjeru, prvo postaje indiferentan prema ocu i njegovoj opsesiji automobilom, a prema kraju nadrasta taj sukob i kao odrastao pokušava ispraviti stvari koje je otac pogrešno radio. No, oca više nema, a i automobil je na izdisaju, ostaje sin koji ima izbor; odabrati ljutnju prema mrtvom ocu i ostati u toj emociji ili se okrenuti budućnosti i graditi svoju obitelj bolje nego je to činio njegov otac.
ŠTO OPĆENITO MISLITE O NAŠOJ SKLONOSTI DA NA PROŠLOST GLEDAMO SA NOSTALGIJOM? JE LI PRIJE STVARNO BILO BOLJE? GOVOREĆI I O KNJIŽEVNOSTI: DA LI SE RASPADOM KULTURNOG PROSTORA KOJI SU DIJELILE JUGOSLOVENSKE DRŽAVE DESIO I KORAK UNAZAD KADA JE RIJEČ O POJEDINAČNIM KNJIŽEVNOSTIMA TIH ZEMALJA?
– Grozim se osvrtanja unatrag, te kolektivne retrovizor-opsesije zbog koje se čini kako ljudi nisu spremni prihvatiti prolaznost, svoju ponajmanje, a kamoli onu koja je vidljiva raspadanjem sustava koji u svojoj propasti za sobom vuče i sve ono dobro što je nekad uspostavljeno. Je li prije bilo bolje? Ako računamo s time da prije, za operaciju bolesne djece roditelji nisu morali apelirati na javnost da im pomogne, da se ulagalo u školstvo, zdravstvo, kulturu, sport, da su se gradile škole, biblioteke, bolnice, dječiji vrtići, kazališta, sportske dvorane, moglo bi se zaključiti da je prije bilo bolje. Kad s druge strane gledamo na prošlost u kojoj si zbog ispričanog vica mogao završiti u zatvoru, onda je to upitno. Mislim da svatko od nas na to gleda iz čisto sebičnih razloga, odvagujući je li njemu bilo bolje onda ili danas, a ne kako je bilo društvu u cjelini. Mislim da je naš najveći poraz taj, što krenuvši naprijed, nismo od bivšeg sustava preuzeli stvari koje su bile ispravno postavljene i tako gradili budućnost, već smo sve što je imalo predznak prošlosti spalili kao da nikad nije vrijedilo, te krenuli naprijed opterećeni bijesom. Vjerujem da sve ima svoje mjesto na vremenskoj crti, ne mislim da je prije bilo ni bolje, ni gore, jedino što sa sigurnošću mogu kazati jest da je bilo drugačije, a koliko smo to drugačije spremno dočekali, pogotovo ako to nismo mi sami birali, danas jasno pokazuje svatko za sebe. Govoreći o umjetničkom prostoru Balkana, ne mogu odvojiti geografski od vremenskog okvira, lociranje područja nakon raspada SFRJ gledam istim očima kao i prije rata. Za mene je svaki prostor istovremeno geografski i duhovni, a u duhovnom ne postoje jasne granice, osim onih koje sami postavljamo. Govoreći čisto u kontekstu prostora, umjetnosti, ne pridjeljujem strane. Ne može mi stranac biti netko tko voli Batu Stojkovića, Ljubu Tadića, Paju Vujisića, Žigona, Milenu Dravić, Miku, Kiša, Šovagovića, Lepetića, Ujevića, Vesnu Parun, Vesnu Krmpotić, Ugrešićku, Fehmiua, Mešu, Džumhura, Matvejevića, Dizdara, SCH, EKV, Paraf, Miladojku Youneed, Mizar, pa ako hoćete i Jodorowskog, Huga Pratta, Joy Division, Blade Runner… i brojne druge. Umjetnost jedina povezuje ljude, ne razdvaja ih, zato mi je, pogotovo govoreći zemljopisno, užasno komplicirano gledati na bilo kakvu umjetničku produkciju u prije/poslije formatu.
PRVOM DIJELU ROMANA PRETHODI KRATKI PROLOG KOJI JE GOTOVO IDENTIČAN ZAVRŠNOM DIJELU NASLOVLJENOM POVRATAK NA IZVOR. STRUKTURA “HOTELA WARTBURG”, PRIZNAJEM, ČESTO VIŠE LIČI NA ZBIRKU PRIČA. KOJI STE ŽANR IMALI NA UMU KADA STE PISALI?
– Kad pišem, nemam na umu ni žanr ni čitatelja, pišem ono što je meni važno, a unutar teksta si postavljam izazove. Primjerice, kod “Pacijenta iz sobe 19” izazov mi je bio ponuditi čitatelju da osjeti kako je on aktivni lik romana, da umisli kako se protagonist obraća njemu, čitatelju, a ne psihijatru. Kod “Hotela Wartburg” teme su se pisale same, samo sam zavirio u djetinjstvo i u okoliš u kojem sam odrastao; urbani melting pot, radničko naselje u kojem dominiraju četiri nebodera s po 150 stanova. Prolog romana napisan je posljednji, prije toga nisam bio zadovoljan strukturom i zamolio sam Frakturu za odgodu izdanja dok se ne sprijateljim s gotovim tekstom. No kako god okretao i prekrajao, smetalo me to što sam vrijeme u romanu postavio pravocrtno. Konačno mi je sinulo da bi bilo dobro početi s krajem, tako sam složio cikličku strukturu i tekst je konačno prodisao.
NA JEDNOM MJESTU STOJI KAKO OTAC ČEKA PRAVO NA NOVI STAN, A UMJESTO TOGA MU BRUNO IZ SINDIKATA SAOPŠTAVA DA JE PRAVO PRIPALO DRUGOM, I GOVORI JOŠ – A REKAO SAM TI DA SE UČLANIŠ U PARTIJU. REKLA BIH DA OVDJE VRLO DOBRO NAGOVJEŠTAVATE POSLJEDICE KOJE ĆE DOĆI SA RATOM (IAKO GA NE SPOMINJETE), A KOJE SU NA BALKANU IZRAŽENIJE NEGO IKADA…
– Da, jer rat na Balkanu se nije dogodio tako što je netko okrenuo prekidač, to je raslo godinama, a kao i uvijek kad je rat u pitanju, prvo se zapalilo u temeljima društva, tamo gdje pucaju žuljevi i znoj grize ovratnik. Radnik do jučer zadovoljan klasnom jednakošću, a koji ima stalan posao, stan, pravo na zdravstvenu skrb i godišnji odmor, shvaća kako njegov šef ima sve to, plus dva automobila, kuću i vikendicu, odjednom osjeti kako zbog toga smije glasno opsovati i da neke stvari može promijeniti u svoju korist.
No, promjena je, ako ćemo nastaviti na pitanje o prošlosti, takva da sad s odmakom možemo zaključiti kako se stvari otada do danas i nisu nešto značajno promijenile i da je ona ekipa koja je prva popušila ratni marketing danas u lošijoj situaciji negoli je bila prije rata. I dalje pripadnost političkoj struji donosi benefite, s tom razlikom što pojedinci danas umjesto jedne vikendice i dva auta, imaju nekoliko firmi i jedina im je briga hoće li im iduća jahta imati 18 ili 24 metra, a drugi nemaju ni stanove u kojima, bez da pitaju gazdu, mogu zabiti čavao u zid i na njega objesiti sliku nekih, njihovih ili tuđih, boljih vremena.
PRVU STE ZBIRKU PRIČA OBJAVILI 2002. GODINE. KOLIKO SU SE VAŠE SPISATELJSKE PREOKUPACIJE PROMIJENILE DO DANAS I UOPŠTE KOLIKO SE KNJIŽEVNA SCENA PROMIJENILA OD TRENUTKA KAD STE OBJAVILI SVOJU PRVU KNJIGU?
– Promijenio sam se kao osoba, samim time i kao autor, tako su se promijenile i teme koje me zanimaju. Sve se promijenilo i to nije tako loše. U čemu je smisao ako nemamo šansu mijenjati se na bolje? Kad krenem stagnirati, to će značiti da sam odradio sve što sam imao i da je vrijeme za poći dalje, do iduće inkarnacije.
U KOJOJ JE MJERI VAŠA ANGAŽIRANOST NA POLJU KULTURE – PIŠETE KOLUMNE, BAVITE SE MUZIKOM I FOTOGRAFIJOM – DOPRINIJELA KNJIŽEVNOSTI KOJU PIŠETE? KOLIKO TOGA JE U “HOTELU WARTBURG” OBREMENJENO INTERTEKSTUALNIM I REFERENCAMA NA DIJELOVE POP-KULTURE?
– Prije pisanja bavio sam se glazbom, prirodno, iz Rijeke sam, gdje je ‘80 svaki kvart imao jedan dobar bend. Kao i većina iz moje generacije, kad sam se kao mlad čovjek poželio izraziti, krenuo sam od glazbe. Po putu sam se okušao i u drugim medijima, a do danas sam zadržao veliku ljubav prema vizualnoj umjetnosti. Ne samo u “Wartburgu”, u svakoj mojoj knjizi postoje brojne reference na pop-kulturu, rado posežem za time jer tako vraćam dug svemu što me definiralo.
ŠTO SVE POKREĆE VAŠ SPISATELJSKI PORIV? MISLITE LI ZA SEBE DA STE ANGAŽIRANI PISAC I, UOPŠTE, DA LI KNJIŽEVNOST MORA BITI ANGAŽIRANA DA BI BILA KVALITETNA?
– Pišem ono što me tišti, a to su uglavnom teme u kojima razmišljam koje su me odluke dovele u neke situacije i jesam li iz toga izašao kao bolja osoba. Iako su moje knjige prožete socijalnim nabojem, ne vidim se kao angažiranog pisca, no, ako se čitatelj nakon moje knjige može zamisliti nad sobom i ako ga to može pomaknuti prema naprijed, onda rado prihvaćam tu vrstu odgovornosti.
U sklopu programa osmog izdanja Međunarodnog festivala književnosti Bookstan, uz moderiranje Jagne Pogačnik sarajevskoj publici predstavljen je “Hotel Wartburg”.
Književnik Zoran Žmirić dobitnik je Godišnje nagrade Grada Rijeke za iznimne umjetničke književne kvalitete koje obogaćuju kulturni život Rijeke i pronose ime grada diljem Europe
U obrazloženju nagrade navodi se sljedeće:
“Zoran Žmirić je pisac rijetko viđene energije, te nezaobilazno ime kad se pojam književnosti veže uz grad Rijeku. Snažno osjeća i razumije senzibilitet vremena i prostora u kojemu živi; stvara, a njegove ideje i izričaj kao i osvojene nagrade, potvrđuju suvremenost i aktualnost njegova rada. Rijetko viđena dugogodišnja posvećenost zaslužuje biti ovjerena priznanjem, u prvom redu kako bi se javnosti pokazalo da rad ljudi poput Zorana Žmirića ne prolazi neprimijećeno, te jednako značajno, da se priznanjem Grada Rijeke pošalje poruka javnosti kojoj Žmirićeva predanost može biti primjer, uzor i inspiracija.”
Grad Rijeka svake godine dodjeljuje javna priznanja zaslužnim pojedincima i institucijama radi odavanja priznanja za iznimna postignuća i doprinos od osobitog značenja za razvitak i ugled grada Rijeke iz područja gospodarstva, znanosti, kulture, zdravstva i socijalne skrbi, odgoja i obrazovanja, sporta i tehničke kulture, zaštite okoliša te drugih javnih djelatnosti. Nagradu Grada Rijeke za životno djelo u 2023. dobio je Ljubomir Španjol-Pandelo za izniman doprinos u razvitku grada Rijeke na području stanogradnje, gospodarstva i sporta.
Gradski vijećnici odluku o dodjeli javnih priznanja donijeli su jednoglasno, a nagrada će biti uručena na svečanoj sjednici Gradskog vijeća 12. lipnja u povodu obilježavanja Dana grada Rijeke.
Nisam nikad pravila ovakve preglede godine, ali za sve postoji prvi put. Izdvojila sam deset naslova koji su me iz ovog ili onog razloga oduševili. Pročitala sam preko 50 naslova (iskreno, poprilično malo u odnosu na neke ranije godine), ali što se tiče neke prosječne ocjene za moju čitateljsku 2022. godinu, bila bi dobra četvorka.
Ovdje sam zumirala knjige koje bih i drugima preporučila za čitanje. Redoslijed je proizvoljan, nije top lista od najlošije prema najboljoj jer ovo je mojih deset najboljih pročitanih knjiga u godini na izmaku.
Mojih deset najboljih knjiga pročitanih u 2022.
Knjiga po kojoj ću pamtiti ovu 2022. Bilo je i boljih i lošijih naslova, ali ovaj mi je svakako najposebniji. Toliko topao i nježan, blag i tih, da ga ne možete ne zapamtiti. Najnježniji naslov koji mi je tako ugrijao srce! Zadivljujuć! Čudesan!
O čemu je riječ u “Madžunu”? Priču nam donosi osmogodišnji dječak čija…
zoran žmirić 